ความสัมพันธ์ระหว่างกะเหรี่ยงกับคนเมื่อที่อยู่อาศัยบริเวณริมฝั่งแม่น้ำเมย อำเภอท่าสองยาง จังหวัดตาก กับที่อยู่บริเวณแม่น้ำเมย รัฐกะเหรี่ยง ประเทศพม่า  โดยเริ่มศึกษาตั้งแต่ 1 ตุลาคม 2545 ถึง          30 กันยายน 2548 ซึ่งมีลักษณะที่แตกต่างออกไปในแต่ละช่วงซึ่งเกิดจากการการปรับเปลี่ยนความสัมพันธ์เชิงอำนาจในพื้นที่ระหว่างกลุ่มอำนาจหลัก โดยมีการแบ่งความสัมพันธ์ออกเป็นสามยุค ได้แก่ยุคแรก ยุคก่อนเกิดรัฐสมัยใหม่ จนถึงพ.ศ. 2510 ซึ่งเป็นช่วงที่อังกฤษ ไทย และพม่ายังไม่เข้ามาจัดการพื้นที่ คนกะเหรี่ยง และคนเมืองค่อนข้างมีอิสระในการบุกเบิกที่ทำกิน ยุคที่สองเป็นยุครัฐกันชน ประมาณ พ.ศ. 2510-2530 เป็นยุคที่รัฐกะเหรี่ยงและรัฐไทยเข้ามามีส่วนในการควบคุมพรมแดนบริเวณแม่น้ำเมย ในช่วงนี้มีการพัฒนาสู่ความทันสมัย สุดท้ายยุคที่สามเป็นยุคที่รัฐกันชนล่มสลาย ทำให้กองกำลังเคเอ็นยูต้องเข้ามาอยู่ในค่ายอพยพในฝั่งไทย บริเวณชายแดนไทยพม่า มีความเข้มงวด มีกองกำลังหลายฝ่ายเข้ามาควบคุมพื้นที่ในฝั่งประเทศพม่า ส่วนรัฐไทยมีความเข้มงวด เรื่องคนข้ามแดนและสินค้า ทำให้เกิดวาทกรรม แรงงานข้ามชาติ ผู้อพยพที่เป็นภัยต่อความมั่นคงของชาติ

            วิทยานิพนธ์เรื่องนี้ได้ศึกษาถึงเรื่องการจัดการความรู้ของหมอพื้นบ้านชาวเขาเผ่าปกาเกอะญอ ตำบลบ้านจันทร์ อำเภอแม่แจ่ม จังหวัดเชียงใหม่โดยใช้ระยะเวลาในการวิจัย 1 ปี การวิจัยจะแยกออกเป็นกลุ่มหมอไสยศาสตร์ หมอสมุนไพร และหมอตำแย ที่อยู่ใน3หมู่บ้านคือ หมู่บ้านหนองแดง หมู่บ้านสันม่วง หมู่บ้านโป่งขาว อำเภอแม่แจ่ม จังหวัดเชียงใหม่ ซึ่งมีวิธีการเก็บข้อมูลโดยใช้วิธีการสัมภาษณ์แบบไม่เป็นทางการ หมอพื้นบ้านส่วนใหญ่ได้รับการถ่ายทอดความรู้จากบรรพบุรุษหรือผู้อาวุโส แต่ในการถ่ายทอดนั้นหมอพื้นบ้านจะไม่มีการรวมกลุ่มอย่างชัดเจน ไม่มีการถ่ายทอดความรู้อย่างเป็นระบบ แต่มีการแลกเปลี่ยนความรู้ระหว่างกัน โดยการรักษานั้นจะเน้นผสมผสานระหว่างความเชื่อ ประเพณี และวัฒนธรรมของแต่ละชนเผ่า

            กะเหรี่ยงเป็นที่ยึดมั่นในประเพณีวัฒนธรรมของตนเป็นอย่างยิ่ง ซึ่งล้วนมากจากอิทธิพลของประเพณีวัฒนธรรมที่มีผลสืบเนื่องมาถึงระบบครอบครัวและการรู้ระเบียบสังคมเช่น ประเพณีการแต่งงาน พิธีศพ และค่านิยมทางสังคมในบางเรื่อง การศึกษาครั้งนี้จึงได้ศึกษาพิธีกกรมการไหว้ผีเพื่อขอให้ผีคุ้มครอง และให้เพาะปลูกได้ผลผลิตเป็นจำนวนมากโดยมี “ฮีโข่” หรือหัวหน้าหมู่บ้านที่เป้นทั้งผู้นำการเมืองและศาสนาตามจารีตประเพณีรับผิดชอบการประกอบพิธี โดยแบ่งเป็นพิธีกรรมตามวงจรชีวิต พิธีกรรมเกี่ยวกับการผลิต พิธีกรรมตามโอกาส นอกจากนี้ยังเน้นศึกษาพิธีกรรมความตายในช่วงก่อนจัดพิธีศพ ระหว่างจัดพิธีศพ หลังพิธีศพ และการเปลี่ยนแปลงศาสนาและความเชื่อที่ส่งผลกระทบในเกิดการเปลี่ยนแปลงในพิธีกรรมความตาย
 

            ศึกษาวิธีการนำพระธรรมจาริกที่นำหลักธรรมคำสอนของพระพุทธศาสนาไปประกาศ เผยแผ่ และอบรม แนะนำชาวเขาที่อาศัยอยู่ในเขตพื้นที่โครงการธรรมจาริกในจังหวัดทางภาคเหนือของประเทศไทยจำนวน 50 อาสรม ผ่านกิจกรรมต่างๆ ได้แก่ การจัดตั้งโรงเรียนสอนวิชาศีลธรรมวันอาทิตย์แก่เด็กชาวเขา จัดงานประเพณีต่าง ๆ ในวันสำคัญทางพระพุทธศาสนา วันสำคัญแห่งชาติ ให้การสงเคราะห์อนุเคราะห์เกื้อกูลด้านปัจจัยการดำเนินชีวิต และสาธารณสุขแก่ชาวเขาผู้ยากไร้ จัดตั้งสถานศึกษา อบรมอาชีพ เพื่อเป็นการปลูกฝังจิตสำนึกความเป็นไทยให้แก่ชาวเขา จากกระบวนการดังกล่าวทำให้ชาวเขาประพฤติตนเป็นพลเมืองดี และเป็นพุทธศาสนิกชนที่รู้จักบุญคุณแผ่นดินไทยที่อาศัยอยู่ใต้พระบรม-โพธิสมภาร พระธรรมจาริก ถือว่าเป็นส่วนที่สำคัญอย่างยิ่งในการสร้างความเป็นไทยห้แก่ชาวเขาดำเนินควบคู่ไปกับการพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมของรัฐบาล

            การศึกษานี้ได้นำเสนอปัญหา วิถีชีวิต และความสัมพันธ์ของคนในชุมชนปกาเกอะญอที่เกิดการเปลี่ยนแปลง เยาวชนคนหนุ่มสาวไม่ได้ตระหนักถึงคุณค่าของภูมิปัญญาดั้งเดิม และดำเนินชีวิตตามกระแสสังคมสมัยใหม่ ดังนั้นจึงมีการฟื้นฟูความสัมพันธ์ผ่านเวทีแลกเปลี่ยนวัฒนธรรมของชาวปกาเกอะญอจำนวน 12 ชุมชนได้แก่ บ้านวัดจันทร์, บ้านหนองแดง, บ้านห้วยฮ่อม, บ้านโป่งขาว, บ้านเด่น, บ้านหนองเจ็ดหน่วย, บ้านห้วยบง, บ้านแจ่มน้อย, บ้านห้วยอ้อ, บ้านห้วยครก, บ้านดอยตุง และ บ้านสันม่วง ในตำบลบ้านจันทร์ อำเภอแม่แจ่ม จังหวัดเชียงใหม่ ระยะเวลาการศึกษาประมาณ 1 ปี 6 เดือน ซึ่งการศึกษาวิจัยมุ่งเน้นภูมิปัญญาปกาเกอะญอ ที่เป็นคำสอน สุภาษิต คำพังเพย ข้อห้าม ข้อปฏิบัติ เปรียบเทียบกับคำสอนทางพระพุทธศาสนา ตลอดจนวัฒนธรรมประเพณี