อาชญากรรมข้ามแดนที่ใช้ชายแดนเป็นฐานทัพ : ทำความเข้าใจภูมิศาสตร์ชายแดนสแกมเมอร์
ภูมิศาสตร์อาชญากรรมสำหรับอาชญากรออนไลน์หรือ “สแกมเมอร์” ตั้งศูนย์ปฏิบัติงานอยู่ทั่วบริเวณชายแดนประเทศพม่าและกัมพูชา ชายแดนถือเป็นพื้นที่ที่เอื้อประโยชน์การจัดการแบบนอกศูนย์กลางรัฐ มีช่องว่างหรือรูพรุนของกฎหมายที่มักอ้างถึงความเปราะบาง เพื่อเปิดโอกาสให้มีการควบคุมจัดการอย่างเข้มงวดโดยตัวแสดงหลายระดับ
ในชายแดนประเทศเมียนมา เมืองสแกมเมอร์ของทุนจีนเทามีมากกว่า 150 แห่ง ตั้งอยู่บนบริเวณชายแดนฝั่งไทยนับตั้งแต่เทศบาลเมืองแม่สอด จังหวัดตาก ทอดยาวมาจนบริเวณตรงข้ามด่านเจดีย์สามองค์ อำเภอสังขละบุรี จังหวัดกาญจนบุรี (ดู CNA, 2025) เช่นเดียวกับประเทศกัมพูชา พื้นที่ชายแดนมีศูนย์แหล่งรวมอาชญากรไซเบอร์ที่มีมากถึง 53 แห่ง ตั้งอยู่บริเวณเขตชายแดนทั่วประเทศกัมพูชา และมีหลายแหล่งตั้งอยู่ในแนวชายแดนประเทศไทย (ThaiPBS, 2568) โดยทุกศูนย์ปฏิบัติการสามารถสืบสาวไปถึงกลุ่มทุนที่มาจากประเทศเดียวกันนั่นคือทุนจีนเทา (Grey Chinese Capital)
Enze Han (2024) อาจารย์การเมืองระหว่างประเทศ มหาวิทยาลัยฮ่องกง อธิบายว่าจีนเข้าพัฒนาโครงการขนาดใหญ่หลายประเทศในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ภายใต้โครงการข้อริเริ่มแถบและเส้นทาง (Belt and Road Initiative, BRI) โครงการการพัฒนาโครงสร้างพื้นฐานประเทศเพื่อเชื่อมโยงเศรษฐกิจภูมิภาคภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ แถบและเส้นทางได้สร้างคลื่นกระทบ (ripple effect) จากการขยายอิทธิพลการพัฒนาเศรษฐกิจแบบจีนในลักษณะเศรษฐกิจการเมืองแบบผิดกฎหมายระดับภูมิภาค (illicit regional political economy)
ในช่วงที่สมาร์ทโฟนแผ่ขยายในจีน อุตสาหกรรมที่เกี่ยวข้องธุรกิจออนไลน์ผิดกฎหมายเติบโตรวดเร็วสัมพันธ์กันอย่างมีนัยสำคัญ ระยะแรกลูกค้าที่ธุรกิจสีเทาเหล่านี้มุ่งเป้าไปที่คนจีนเป็นหลัก เมื่อมีการเคลื่อนย้ายเงินทุนข้ามพรมแดนสู่กลุ่มประเทศเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ เช่น ลาว เมียนมา หรือกัมพูชา ธุรกิจเหล่านี้ก็ขยายเครือข่ายธุรกิจในตลาดประเทศจีนได้กว้างขึ้น (Han, 2024) ผลประโยชน์จากธุรกิจสีเทาก็มากขึ้นด้วย
กลุ่มธุรกิจผิดกฎหมายหรือจีนเทาจะใช้เขตเศรษฐกิจพิเศษ (Special Economic Zones, SEZ) เป็นพื้นที่ในการดำเนินธุรกิจ นักวิชาการไทยที่ศึกษาธุรกิจคาสิโนในพื้นที่เศรษฐกิจพิเศษของลาววิเคราะห์ว่าเขตเศรษฐกิจพิเศษเป็นการจัดการของรัฐในการเปลี่ยนที่ดินให้เป็นทุน (ปิ่นแก้ว, 2559) รัฐบาลลาวรวมศูนย์การจัดการที่ดินจากระดับแขวงและเมืองสู่นโยบายระดับส่วนกลางประเทศภายใต้การจัดการโดยคณะกรรมการเขตเศรษฐกิจพิเศษแห่งชาติ การแปลงที่ดินให้เป็นสินค้าถือเป็นข้อกำหนดจากภาครัฐที่ได้มอบสิทธิเหนือดินแดนแก่นายทุนในฐานะนักพัฒนาพื้นที่และประชากร ภายใต้แนวทางดังกล่าวนำไปสู่เงื่อนไขและข้อกำหนดการยกเว้นหลายประการ รวมถึงการมอบอำนาจเบ็ดเสร็จให้แก่ผู้ลงทุนในลักษณะบริษัทเดียว (single firm zones) เมื่อนายทุนจีนข้ามชาติเข้าถือสิทธิการครอบครองที่ดินจึงไม่ได้สนใจดูแลรักษาทรัพยากรเพื่อความยั่งยืนระยะยาว การดำเนินธุรกิจก็ไม่ต้องผ่านการพิจารณาของรัฐ ยึดกฎหมายและระเบียบของตน ไม่ยึดข้อผูกพันการทำงาน และไม่จำเป็นต้องรับผิดชอบต่อการจ้างงานตามสัญญาที่ทำไว้ ด้วยเหตุนี้พื้นที่เศรษฐกิจพิเศษในลาวจึงได้กลายเป็นอาณาจักรธุรกิจผิดกฎหมายแบบครบวงจร (เรื่องเดียวกัน.)
เช่นเดียวกับเขตเศรษฐกิจพิเศษเมืองสีหนุวิลล์ (Sihanoukville special economic zone, SSEZ) ซึ่งเริ่มต้นจากความร่วมมือของรัฐบาลจีนและรัฐบาลกัมพูชานับตั้งแต่ก่อนการเปิดตัวโครงการการริเริ่มแถบและเส้นทาง (BRI) ของประธานาธิบดี จิ้นผิง รัฐบาลกัมพูชาคาดหวังว่าการพัฒนาเมืองสีหนุวิลล์โดยทุนจีนจะทำให้เมืองท่าแห่งนี้กลายเป็นเมืองอุตสาหกรรมเช่นเดียวกับเมืองเซินเจิ้นของจีน แต่ภายใต้สภาวะยกเว้นจากเงื่อนไขเชิงพื้นที่ของเขตประกอบการ มีภูมิศาสตร์ชายฝั่งทะเล ได้ดึงดูดแหล่งทุนเทาผิดกฎหมายจำนวนมาก เครือข่ายอาชญากรและธุรกิจผิดกฎหมายเติบโตขึ้นเรื่อย ๆ (Han, 2024) โครงการ BRI ที่จีนประชาสัมพันธ์มีลักษณะเป็นแค่ฉากบังหน้าธุรกิจสีเทาเท่านั้น
ทั้งในเมียนมาและกัมพูชาจึงมีภูมิศาสตร์อาชญากรไซเบอร์ (geography of cybercrime) พื้นที่ที่ธุรกิจผิดกฎหมายทุกประเภทดำเนินกิจการอยู่ในเขตเศรษฐกิจพิเศษชายแดนประเทศ โดยเฉพาะสแกมเมอร์ มิจฉาชีพออนไลน์ ซึ่งกำลังกลายเป็นภัยใกล้ประชาชนโดยรอบ และเป็นปัญหาทางการเมืองระหว่างประเทศ เสถียรภาพการเมืองโลก รวมถึงความปลอดภัยของพลเมืองในโลกออนไลน์
ภายใต้เงื่อนไขของพื้นที่เศรษฐกิจพิเศษที่ลงทุนโดยทุนจีนเทาข้ามชาติในเขตอำนาจอธิปไตยชาติอื่น ธุรกิจสีเทาและโครงข่ายสแกมเมอร์ส่งผลต่อรูปโฉมชายแดนประเทศเหล่านี้อย่างไร การสร้างเขตเศรษฐกิจพิเศษในพื้นที่ชายแดนส่งผลต่อความเข้าใจชายแดนในบริบทเขตแดนรัฐชาติอย่างไร เหตุใดชายแดนจึงกลายเป็นพื้นที่สำคัญของธุรกิจการหลอกลวงข้ามชาติ สามารถสังเคราะห์ความเข้าใจในมุมมองวิชาการสังคมศาสตร์ ดังนี้
ประการแรก ชายแดนในฐานะพื้นที่ขอบเขตที่มีการก่อสร้างอำนาจอธิปไตยใหม่ นักวิชาการที่ศึกษาชายแดนในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ภายใต้การพัฒนาของทุนจีนมีความเห็นไปในทางเดียวกันว่าการเข้ามาของทุนจีนข้ามชาติ โดยเฉพาะทุนจีนเทาที่ประกอบธุรกิจผิดกฎหมายในพื้นที่เขตเศรษฐกิจพิเศษลาว-ไทย-พม่า ก่อให้เกิดการสร้างอำนาจอธิปไตยใหม่แบบหลากระดับ (variegated sovereignty) การสร้างอธิปไตยใหม่ในชายแดนเอเชียตะวันออกเฉียงใต้พัฒนามาจากแนวคิดการยกเว้น (exception) ซึ่งปรากฏในงานของ Aihwa Ong ตรรกะการยกเว้นถูกนำไปใช้สร้างความยืดหยุ่นการปฏิบัติของรัฐบาลจีนในการควบคุมพื้นที่และพลเมืองที่หลากหลาย การใช้สภาวะการยกเว้นไม่ได้เน้นไปที่การรื้อถอนอธิปไตยของชาติ แต่พึ่งพาการสร้างพื้นที่ของการยกเว้นและสร้างอำนาจแบบข้ามพรมแดนเป็นหลัก (Ong, 2004)
ทุนนิยมที่มาจากแรงสนับสนุนของรัฐบาลจีนจึงมีความจำเป็นในการรวมตัวกับดินแดนอื่นและกลายเป็นการสร้างอธิปไตยในแดนดินอาณาเขตใหม่ (reterritorialization) ซึ่งเป็นระเบียบทางสังคมที่รัฐบาลจีนอนุญาตให้ระบบเขตสองเขตที่ทับซ้อนกันได้ กรณีเขตเศรษฐกิจพิเศษเมืองชเว ก๊กโก (Shwe Kokko) ชายแดนเมียนมา-ไทย ซึ่งถูกพัฒนาภายใต้โครงการริเริ่มแถบและเส้นทาง (BRI) ของจีนในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้เติบโตอย่างรวดเร็วในลักษณะการสร้างสภาวะยกเว้น และการควบคุมพื้นที่กับพลเมืองของทุนข้ามชาติแบบเบ็ดเสร็จ การสร้างอธิปไตยเหนือดินแดนถูกทำแบบแยกส่วน (disaggregated sovereignty) โดยการใช้อำนาจ การสะสมทุน การควบคุมพื้นที่ และกฎระเบียบที่ถูกแบ่งกระจัดกระจายไปอยู่ในมือหลายฝ่าย ทั้งกลุ่มนายทุนจีน เจ้าหน้าที่รัฐท้องถิ่น บรรษัทเอกชน (Ong, 2020) อธิปไตยเหนือดินแดนแบบแยกส่วนถือเป็นสภาวะยกเว้นที่ก่อการปั่นป่วนอธิปไตยแบบเดิมและกลายเป็นปัจจัยที่เอื้อให้เกิดการสะสมทุนจากผลประโยชน์ทางธุรกิจของกลุ่มทุนมืด (shadow capital) เช่น สแกมเมอร์ และพนันออนไลน์อื่น ๆ
เช่นเดียวกับกรณีเขตเศรษฐกิจพิเศษสามเหลี่ยมทองคำ เมืองต้นผึ้ง แขวงบ่อแก้ว ชายแดนลาว-ไทย-เมียนมา รัฐบาลลาวกลายเป็นนายหน้าผู้จัดหาที่ดินป้อนสู่นายทุนจีน รัฐบาลกลางปกป้องและเปิดช่องทางการเปลี่ยนอธิปไตยของประเทศให้กลายเป็นสินค้าแก่ทุนจีนข้ามชาติ โครงสร้างเศรษฐกิจพิเศษถูกทำให้กลายเป็นสภาวะยกเว้นที่ดำรงอยู่นอกปริมณฑลการคุ้มครองของรัฐ และการยกเว้นจากอำนาจทางกฎหมายที่ก่อให้เกิดสิทธิพิเศษภายใน (ปิ่นแก้ว, 2559) และช่องทางนี้เองได้เปิดโอกาสให้อุตสาหกรรมการพนันต่าง ๆ เข้าดำเนินกิจการในการส่งเสริมเศรษฐกิจจากวาทกรรมพันธกิจการสร้างความอารยะในพื้นที่ชายแดน
การกำหนดแนวอธิปไตยใหม่ในเขตเศรษฐกิจพิเศษสามเหลี่ยมทองคำสร้างได้ความมั่นคั่งแก่เจ้าของคาสิโนรวมถึงธุรกิจผิดกฎหมายอื่น แต่ในทางตรงกันข้าม การพัฒนาเศรษฐกิจพิเศษก็กระทบกับคนในพื้นที่โดยตรง พลเมืองถูกพรากสิทธิ ถูกแขวนลอยชีวิตให้นิ่งแบบไร้ทางออก ซึ่งเป็นภาวะที่ชีวิตแบบเก่าถูกทำลายจากวิถีแบบใหม่ที่ไม่มีหลักประกันใดใด
ประการต่อมา ชายแดนในฐานะพื้นที่เศรษฐกิจทุนนิยมสีเทาระดับโลก หรือเศรษฐกิจผิดกฎหมายในคลื่นทุนนิยมโลก พื้นที่ชายแดนไม่ใช่แค่แหล่งอาชญากรรมไซเบอร์ขนาดย่อม แต่มีกระบวนการลงทุนจากนายทุนจีน และความร่วมมือของรัฐบาลส่วนกลางหรือท้องถิ่นในประเทศต้นทาง ธุรกิจเหล่านี้ล้วนดำเนินอยู่บนฐานเศรษฐกิจที่ผสมผสานกับทุนโลก (global capitalism) Andrew Ong ชี้ว่าเป็นระบบทุนนิยมชายแดนโลกที่เกิดจากปัจจัยการบริหารของนายทุนข้ามชาติที่ได้รับสิทธิพิเศษต่อการปกครองชายแดน สร้างอธิปไตยควบคุมการบังคับใช้กฎหมายเฉพาะพื้นที่ โดยเฉพาะพื้นที่'ขอบ'ที่รัฐอ่อนแออย่างเมียนมา (Ong, 2020)
ในบทความเรื่อง Capitalism and conflict at the margins: Why online scams flourish in Myanmar’s borderlands โดย Xu Peng และคณะอาจารย์ในมหาวิทยาลัยลอนดอน (2025) อธิบายว่าเหตุผลที่ชายแดนเมียนมากลายเป็นพื้นที่ศูนย์ฉ้อโกงออนไลน์ได้เกิดขึ้นผ่านการบรรจบกัน (intersect) ของเขตการปกครองด้วยอาวุธ อาชญากรดิจิทัล และทุนนิยมโลก โดยใช้กระบวนการสะสมทุนที่อิงอยู่กับบุคคล (people-based accumulation) เพื่อควบคุมโลกดิจิทัลการแสวงหาเหยื่อแบบข้ามชาติ และเพื่อควบคุมเขตดินแดนในการแสวงหาผลประโยชน์ภายในเขตพื้นที่ (Peng et al, 2025)
ศูนย์สแกมเมอร์ในชายแดนเมียนมา-ไทยถือเป็นทุนนิยมแบบผสม (compound capitalism) ความสัมพันธ์ลึกซึ้งระหว่างเศรษฐกิจสงครามและเศรษฐกิจสันติภาพ (พื้นที่ที่ถูกทำให้สงบเพื่อเปิดโอกาสให้ทุนข้ามชาติเข้ามาลงทุน) กับปฏิสัมพันธ์ของสภาวะชายขอบ (margins) และศูนย์กลางความเป็นเมือง (metropoles) ระหว่างโลกที่กำลังพัฒนากับโลกที่พัฒนาแล้ว (ibid.)
อย่างไรก็ตาม กรณีชายแดนเมียนมา-ไทยต่างจากชายแดนกัมพูชา-ไทยในแง่ของที่เขตเศรษฐกิจพิเศษในชายแดนกัมพูชาถูกกำกับภายใต้อำนาจส่วนกลางของรัฐบาลเผด็จการโดยตรง รัฐบาลกัมพูชาเปิดโอกาสให้นายทุนจากประเทศอื่นโดยเฉพาะทุนจีนข้ามชาติเข้าลงทุนโดยเอื้อสิทธิประโยชน์ต่าง ๆ การมุ่งเน้นไปที่ผลประโยชน์ของรัฐบาลและการจัดการแบบผูกขาดไม่โปร่งใส ส่งเสริมให้ธุรกิจผิดกฎหมายทุกประเภทดำเนินการได้อย่างสะดวกมากขึ้น
การเป็นชายแดนในฐานะพื้นที่เศรษฐกิจทุนนิยมโลก ยังสะท้อนผ่านการทับซ้อนผลประโยชน์ท้องถิ่นระหว่างรัฐบาลกลาง ทุนข้ามชาติ และเจ้าหน้าที่รัฐจากประเทศแนวพรมแดน ชายแดนมีลักษณะเป็นขอบเขตของปฏิสัมพันธ์ตัวแสดงนานาชาติเข้าแสวงหาผลประโยชน์ เกิดความสัมพันธ์เชิงผลประโยชน์ระหว่างรัฐบาลท้องถิ่น-รัฐบาลกลาง-ทุนข้ามชาติ-เจ้าหน้าที่รัฐจากประเทศแนวพรมแดนเช่นไทยที่คอยสนับสนุน อำนวยความสำดวก หล่อเลี้ยงธุรกิจสีเทาในแนวชายแดน ประเทศไทยมีส่วนเกี่ยวข้องเป็นสถานที่ให้บรรษัทของจีนเทาข้ามชาติเข้ามาฟอกเงินได้ เจ้าหน้าที่รัฐ นักการเมือง เจ้าหน้าที่ตำรวจบางส่วนในประเทศเข้าไปมีส่วนร่วมและส่วนหนึ่งในขบวนการสแกมเมอร์ชายแดนกัมพูชา เช่นเดียวกันกับทรัพยากรบางส่วนไม่ว่าจะเป็น ไฟฟ้า น้ำมัน และอินเทอร์เน็ตก็ถูกส่งไปหล่อเลี้ยงธุรกิจสีเทา (รายละเอียดประเด็นเหล่านี้สามารถค้นข่าวและสื่อออนไลน์) ในแง่นี้เครือข่ายการจัดการของขบวนการสแกมเมอร์ในชายแดนกัมพูชาได้เชื่อมโยงกับทุนนิยมโลกและพื้นที่อื่นในโลกนอกเขตเศรษฐกิจพิเศษอย่างแยกไม่ออก
ฮับสแกมเมอร์ในชายแดนเขตเศรษฐกิจพิเศษประเทศเมียนมาและกัมพูชาถือเป็นภูมิศาสตร์อาชญากรรมสำคัญสำหรับเหล่าอาชญากรออนไลน์ ชายแดนเป็นพื้นที่ที่มีการสร้างอำนาจอธิปไตยใหม่จากกระบวนการที่นักวิชาการสังคมศาสตร์เรียกว่าสภาวะข้อยกเว้นในการปกครองเขตพื้นที่และพลเมือง การสร้างอธิปไตยในเขตเศรษฐกิจพิเศษทำให้ชายแดนเป็นพื้นที่เศรษฐกิจผิดกฎหมายเชื่อมต่อกับโครงข่ายทุนนิยมโลกได้ง่าย การสร้างเงื่อนไขการปกครองที่รัฐนายหน้าของประเทศต้นทางเอื้อแก่ทุนข้ามชาติไม่ใช่เพื่อการตีกรอบกฎเกณฑ์เขตปกครองเพื่อสร้างข้อจำกัด แต่ถือเป็นการตีกรอบรูปแบบการปกครองเพื่อสร้างโอกาสในการสะสมผลประโยชน์ ด้วยเหตุนี้ภูมิศาสตร์จากสภาวะยกเว้นในเขตเศรษฐกิจพิเศษชายแดนจึงไม่ใช่เพื่อสร้างตรรกะการปกครองเท่านั้น แต่ยังเพื่อผสานพื้นที่เข้ากับทุนนิยมสีเทาระดับโลกด้วย
บรรณานุกรม
ปิ่นแก้ว เหลืองอร่ามศรี. (2559). ทุนนิยมคาสิโน เขตเศรษฐกิจพิเศษจีนกับการสร้างชายแดนเสรีนิยมใหม่ในลาว. เชียงใหม่: ศูนย์อาเซียนศึกษา มหาวิทยาลัยเชียงใหม่.
ThaiPBS. (2568, 17 ก.ย.). เปิดพิกัดฐานสแกมเมอร์กัมพูชา ใต้กลุ่มอิทธิพลคนสนิทฮุน เซน. ThaiPBS (ออนไลน์). https://www.thaipbs.or.th/news/content/356633.
CNA. (2025, 9 Nov.). Myanmar junta says it is demolishing 150 scam hub buildings. CNA (online). https://www.channelnewsasia.com/asia/myanmar-military-demolishing-scam-hub-buildings-5456266
Han, Enze. (2024). The Ripple Effect China’s Complex Presence in Southeast Asia. New York: Oxford University Press.
Ong, Aihwa. (2004). The Chinese Axis: Zoning Technologies and Variegated Sovereignty. Journal of East Asian Studies, 4(1). 69-96.
Ong, Andrew. (2020). Shadow Capital at Myanmar’s Margins: Shwe Kokko New City and its Predecessors. Researchers At Iseas, 136(no.2020). 1-9.
Peng, Xu. Goodhand, Jonathan. Meehan, Patrick. and Yonder, Naomi. (2025, 9 June). Capitalism and Conflict at the Margins: Why Online Scams Flourish in Myanmar’s Borderlands. SOAS University of London (online). https://www.soas.ac.uk/about/blogs/capitalism-and-conflict-margins-why-online-scams-flourish-myanmars-borderlands.
ผู้เขียน
วิมล โคตรทุมมี
นักวิชาการอิสระ
โครงการสานพลังนิเวศน์วิจัยและขับเคลื่อนการใช้ประโยชน์ระดับนโยบายและปฏิบัติงานด้านกระบวนการยุติธรรม สร้างธรรมาภิบาล และการแก้ไขปัญหาจังหวัดชายแดนภาคใต้
ป้ายกำกับ อาชญากรรมข้ามแดน ชายแดน ภูมิศาสตร์ชายแดนสแกมเมอร์ วิมล โคตรทุมมี
