หนังสือเล่มนี้เป็นเอกสารเกี่ยวกับการเก็บข้อมูลของผู้วิจัยที่เคยศึกษาประวัติของชาวละว้าโดยการรวบรวมหมายเลขเอกสารจากศูนย์เอกสารแห่งประเทศไทยซึ่งข้อมูลที่ได้มีนั้นไม่เป็นความลับแต่อย่างใด มีทั้งหมด 57 หมายเลขและมีปีที่ตีพิมพ์หนังสือ แต่ละหมายเลขจะเป็นข้อมูลที่ละเอียดถี่ถ้วนจากการที่ผู้วิจัยได้ค้นหาจากศูนย์เอกสารแห่งประเทศไทย อาทิ หมายเลข 00366 คุณปีเตอร์ กันสตัดเตอร์ ปีที่ตีพิมพ์ ตุลาคม 1967 มีข้อมูลด้านการวิจัยของชาวละว้าที่อาศัยอยู่ทางเหนือของประเทศไทยเป็นการศึกษาเกี่ยวกับประวัติ วัฒนธรรม เกษตรกรรม กรรมสิทธิ์ในที่ดิน และด้านเศรษฐกิจของชนเผ่าละว้า

กล่าวถึงวิถีชีวิตความเป็นอยู ประเพณีพิธี การแต่งงานของชาวลัวะ ซึ่งชาวลัวะจะมีวิถีความเป็นอยู่ที่เรียบง่าย อาศัยการปลูกพืชผัก สวนครัว พืชสมุนไพร ไม้ผล และมีการเลี้ยงสัตว์ ไว้เพื่อใช้ในพิธีกรรมโดยการฆ่าแล้วนำไปเซ่นไหว้ผี เช่น พิธีด้านการเกษตร พิธีแต่งงาน พิธีไหว้ผีต่าง ๆ เป็นต้น จึงทำให้ลัวะไม่มีสัตว์เลี้ยงเหลือสำหรับขาย การแต่งงานชาวลัวะจะถือสายตระกูลทางฝ่ายชาย ผู้หญิงที่แต่งงาน จะต้องถือผีตามสายตระกูลของฝ่ายชาย และต้องเปลี่ยนการเรียกสถานภาพตามอย่างสามีของตน หลังแต่งงานผู้ชายจะนำภรรยามาอยู่บ้าน เมื่อบุตรชายคนต่อไปแต่งงานก็แยกไปปลูกเรือนเป็นของตัวเอง บุตรชายคนสุดท้องจะต้องเป็นผู้ที่ได้รับมรดกและเลี้ยงดูพ่อแม่ตลอดชีวิต บางแห่งเช่นที่บ้านช่างหม้อ อำเภอแม่สะเรียง จังหวัดแม่ฮ่องสอน หลังแต่งงานผู้ชายต้องมาอยู่บ้านผู้หญิง ผู้ชายมีโอกาสนำภรรยากลับไปบ้านบิดามารดาของตนได้ก็ต่อเมื่อมีบุตรด้วยกัน
 

หนังสือเล่มนี้กล่าวถึงผลของการศึกษา และสำรวจด้านภาษาศาสตร์ของชาวไทยภูเขาที่อาศัยอยู่ในจังหวัดน่าน ซึ่งพูดภาษาในกลุ่มมอญ-เขมร ถึง 3 กลุ่มใหญ่ คือ กลุ่มขมุ กลิ่นถิ่นหรือลัวะ และกลุ่มมลาบรี หรือผีตองเหลือง หนังสือเล่มนี้จะทำให้เข้าใจภาษาศาสตร์ของกลุ่มชาติพันธุ์นี้ และเห็นแนวทางในการแก้ปัญหาการเรียกชื่อกลุ่มชนต่าง ๆ  เนื่องจากกลุ่มชนกลุ่มหนึ่งอาจมีชื่อเรียกหลายชื่อ หรือชื่อหนึ่งอาจเป็นชื่อของกลุ่มชนต่าง ๆ มากกว่าหนึ่งกลุ่ม จนทำให้เกิดความสับสนในการเรียก อาทิ ปัญหาการเรียกชื่อกลุ่มถิ่น หรือลัวะ มีชื่อเรียกที่หลากหลาย ซึ่งแต่ละมาจากเหตุและผลที่ต่างกัน เช่น ชื่อพื้นบ้าน คือ ชื่อที่กลุ่มนี้เรียกตนเอง ชื่อพื้นเมือง คือ ชื่อที่ชาวน่านใช้เรียกกลุ่มชนนี้ และชื่อราชการ คือ ชื่อที่ทางราชการใช้เรียกกลุ่มชนนี้

บทความนี้จะกล่าวถึงเรื่องราวความแตกต่างทางมานุษยวิทยา และภาษาของชนเผ่าละว้า  และลัวะ  ซึ่งเป็นที่สับสนกันในคำว่า “ละว้า” กับ “ลัวะ” มีการกล่าวถึงผลงานการค้นคว้า และการวิจัยของผู้ทำวิจัยที่สำคัญหลายท่าน อาทิ หม่อมเจ้าสนิทประยูรศักดิ์ รังสิต ที่ทรงค้นคว้าเรื่องราวทางมานุษยวิทยาของชนเผ่าละว้า และเผยแพร่ลงในวารสาร Anthropos เป็นต้น ในท้ายบทความมีการนำคำศัพท์มาเปรียบเทียบ ให้เห็นข้อแตกต่างระหว่างภาษาละว้า ในเขตพื้นที่ตำบลป่าแป๋ อำเภอม่สะเรียง จังหวัดแม่ฮ่องสอน กับภาษามัล (ที่คนไทยเรียก “ลัวะ”) ในเขตพื้นที่บ้านสกาดกลาง อำเภอปัว จังหวัดน่าน ใน 8 หมวดคำศัพท์ ได้แก่ หมวดดินฟ้าอากาศและธรรมชาติ หมวดต้นไม้และพืชพันธุ์ธัญญาหาร หมวดสัตว์ป่าและสัตว์บ้าน หมวดเครือญาติ หมวดอวัยวะต่าง ๆ หมวดเครื่องดื่ม หมวดเวลา และหมวดจำนวนนับ

สื่อโสตทัศน์นี้กล่าวถึงชาวลัวะหรือละว้าเป็นกลุ่มชาติพันธุ์ที่อาศัยอยู่ในจังหวัดน่านของประเทศไทย จากการศึกษาและบันทึกข้อมูลโดยคุณชลธิรา สัตยาวัฒนา ในช่วง 2000 ปีก่อนได้เกิดวิกฤตการณ์หนึ่งกับชาวเหนือที่เรียกว่า “วิกฤตการณ์ล้านนา” ซึ่งเป็นเหตุการณ์ที่เกิดกับชาวละว้ากับชาวพม่า จากการสันนิษฐานของผู้ศึกษากล่าวว่าชาวพม่าพยายามที่จะเข้ามายึดครองพื้นที่ของชาวละว้า เมง และคนไทยในล้านนา หลังจากการรบกันชาวลัวะ ชาวเมงและคนไทยได้หลบหายเข้าไปในป่า ต่อมาชาวลัวะได้มาปรากฎอยู่ที่จังหวัดน่านและเรียกตนเองว่า “เอิ่น” คือภาษาขแมแปลว่า ทาส และมีอธิบายความแตกต่างของชาวลัวะที่อาศัยอยู่ระหว่างจังหวัดน่านและอำเภอแม่ริมจังหวัดเชียงใหม่