กล่าวถึงที่มาทางประวัติศาสตร์ของพื้นที่สี่จังหวัดชายแดนใต้ ได้แก่ สตูล ปัตตานี ยะลา และนราธิวาส ที่ในอดีตเป็นหัวเมืองที่เข้มแข็ง แต่ในช่วงการล่าอาณานิคมจากชาติตะวันตก ไทยต้องจำยอมโอนอำนาจอธิปไตยในพื้นที่ดังกล่าวให้อังกฤษ เพื่อแลกกับสิทธิสภาพนอกอาณาเขตภายใต้สนธิสัญญา พ.ศ. 2452 นับแต่นั้นพื้นที่ในบริเวณดังกล่าวจึงถูกปกครองภายใต้รัฐไทย จึงเป็นมูลเหตุของขบวนการแบ่งแยกดินแดนในพื้นที่มาโดยตลอด เพื่อแสดงการไม่ยอมรับต่อการปกครอง และเป็นอิสระในการปกครองตนเอง
 

รวมบทความและบทวิจารณ์ที่ได้นำเสนอในการสัมมนาวิชาการเรื่อง “อิสลามกับความท้าทายของโลกสมัยใหม่”  เมื่อวันที่ 22 มิ.ย. 2552 ณ ห้องประชุมเชคดาวูด อัลฟาฎอนีย์ วิทยาลัยอิสลามศึกษา มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ วิทยาเขตปัตตานี ประกอบด้วย บทปาฐกถานำโดย ดร.อิสมาอีลลุตฟี จะปะกียา บทบรรยายพิเศษโดย ศ.ดร.ชัยวัฒน์ สถาอานันท์ บทความที่นำเสนอโดยนักวิชาการในพื้นที่ จำนวน  8 เรื่อง พร้อมบทวิจารณ์และข้อคิดเห็น ที่เป็นการสะท้อนมุมมองของนักวิชาการในพื้นที่ภาคใต้ต่อปรากฎการณ์ที่เกิดขึ้นของศาสนาอิสลาม และสังคมมุสลิมในปัจจุบัน อาทิ การจัดการความรู้และระบบความรู้ในศาสนาอิสลาม บริบททางสังคมปัจจุบันกับศาสนาอิสลามที่มีความเป็นพลวัต และในแง่ของอิสลามานุวัตร รัฐเซคคิวลาร์ เรื่องสวัสดิการทางสังคมอิสลามและระบบเศรษฐกิจอิสลาม ตลอดจนบทบาทของผู้หญิงมุสลิมในปัจจุบัน
 

“ไทยตุมปัต” กล่าวถึงภาษาที่ถูกใช้โดยคนมาเลย์เชื้อสายไทยในเมืองตุมปัต รัฐกลันตัน และนับถือศาสนาพุทธ ซึ่งเป็นกลุ่มคนไทยในคาบสมุทรมลายูเช่นกัน เพียงแค่มีเส้นแบ่งพรมแดนของประเทศเป็นตัวกั้นกลาง สำหรับ “เบตงแสนงาม” กล่าวถึงอัตลักษณ์อันโดดเด่นของคนไทยเชื้อสายจีนที่อาศัยอยู่ในอำเภอเบตง จังหวัดยะลา ซึ่งดำรงวิถีชีวิตผ่านงานเทศกาลประเพณี ภาษาจีนสำเนียงต่างๆ การตั้งมูลนิธิที่เชื่อมร้อยคนจีนในพื้นที่ สถาบันการศึกษาจีน เป็นต้น
 

กล่าวถึงลักษณะและวิถีชีวิตของคนมลายูมุสลิมในปัตตานีที่มีความแตกต่างจากมุสลิมที่อื่นๆ เช่น การผสมผสานความเชื่อทางศาสนา เข้ากับความเชื่อของท้องถิ่น หรือการย้ายพื้นที่ของผู้คนตามแหล่งทรัพยากรและไม่ได้อยู่ในพื้นที่ใดพื้นที่หนึ่งเป็นการถาวรก่อนการปกครองของรัฐไทยแบบรวมศูนย์จะเกิดขึ้น เป็นต้น ตลอดจนวิถีปฏิบัติของสามัญชนในพื้นที่ในการเผชิญหน้ากับรัฐไทย ที่มีการผสมผสานความเป็นชาติพันธุ์และท้องถิ่นเข้าไว้ด้วยกัน
 

กล่าวถึงบุคคลสำคัญทางประวัติศาสตร์ในราชสำนักอยุธยาอย่างเจ้าพระยาบวรราชนายก หรือเชคอหมัด คูมี ชาวอิหร่านมุสลิมที่เข้ามามีบทบาทในการเป็นที่ปรึกษาของเจ้าพระยาพระคลังให้กับกษัตริย์ไทย อีกทั้งเป็นผู้จัดการท่าเรือ และเป็นผู้ตกลงข้อพิพาทระหว่างชุมชนชาวต่างประเทศในสมัยนั้น นอกจากนี้ยังกล่าวถึงบริบทอื่นๆที่เกี่ยวข้องกับเชคอหมัด มูนี อาทิ การเป็นผู้นำของชุมชนมุสลิมในสยาม การศึกษาร่องรอยทางโบราณคดีที่เกี่ยวกับเชคอหมัด คูมี และอิทธิพลของสถาปัตยกรรมแบบเปอร์เซียในสมัยอยุธยา