หมุด – หมาย ที่หายไป
          “หมุดคณะราษฎร” ที่สื่อความหมายถึงการประทับรอยการเปลี่ยนแปลงเพื่อเข้าสู่ประชาธิปไตย ได้หายไปอย่างไร้ร่องรอยในปีพ.ศ. 2560 ถือเป็นการลบหลักฐานชิ้นสำคัญของคณะราษฎรในช่วงหลังเหตุการณ์รัฐประหาร 2557
ไม่เพียงแต่ “หมุดคณะราษฎร” เท่านั้นที่หายไป ศิลปะและสถาปัตยกรรมคณะราษฎรชิ้นต่างๆอย่างเช่น อนุสาวรีย์ปราบกบฎ รูปปั้นจอมพลป. ที่สถาบันวิชาการป้องกันประเทศ การเปลี่ยนชื่อจากพิพิธภัณฑ์พลเอกพระยาพหลพลพยุหเสนา เป็นพิพิธภัณฑ์ศูนย์การทหารปืนใหญ่ รวมถึงตึกเทเวศประกันภัยซึ่งสร้างด้วยศิลปะแบบคณะราษฏรก็ถูกเปลี่ยนใหม่ให้เป็นศิลปะแบบนีโอคลาสสิค[1]  ได้ถูกทำลาย – เคลื่อนย้ายโดยไม่แสดงเหตุผลต่อสาธารณะ

          ศาสตราจารย์ ดร. ชาตรี ประกิตนนทการ  อาจารย์ประจำคณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยศิลปากร นักวิชาการที่เรียกร้องให้ประเมินคุณค่าผลงานของคณะราษฎรใหม่ โดยเฉพาะในเรื่องของศิลปะและสถาปัตยกรรม[i] ได้เขียนหนังสือ ศิลปะ – สถาปัตยกรรมคณะราษฎร สัญลักษณ์ทางการเมืองในเชิงอุดมการณ์ เมื่อมิถุนายน 2552 และเมื่อ 11 ปีผ่านไป ในการพิมพ์ครั้งที่ 2 มีการเพิ่มบทความอีก 4 เรื่อง ผู้เขียนกล่าวไว้ในคำนำว่าหนังสือรวมบทความนี้ เป็นส่วนหนึ่งของ “คณะราษฎรศึกษา” และหวังว่าจะช่วยทำความเข้าใจคณะราษฎรผ่านงานศิลปะและสถาปัตยกรรมได้ลุ่มลึกกว่าเดิม

ผู้เขียนได้ยังเสนอความเห็นเกี่ยวกับศิลปะและสถาปัตยกรรมคณะราษฎรที่ถูกรื้อทำลายลงไปในระยะเวลาไม่นานมานี้ว่า หากมองด้วยความคิดที่ปราศจากอคติทางการเมืองแล้ว อย่างน้อยที่สุด วัตถุเหล่านั้นก็มีคุณค่าในเชิงประวัติศาสตร์ไม่ยิ่งหย่อนไปกว่าหลักฐานทางประวัติศาสตร์รูปแบบอื่น โดยเฉพาะในช่วงระยะเวลาที่คณะราษฎรเป็นแกนนำสำคัญในการปฏิวัติเปลี่ยนแปลงการปกครองและดำรงบทบาททางการเมืองด้วยระยะเวลาเพียง 15 ปี ก่อนที่การเมืองจะพลิกผันจนคณะราษฎรหมดบทบาททางการเมืองไปอย่างสิ้นเชิง

ในบทความเรื่อง “เหตุผลที่สังคมไม่ควรยอมให้ “รื้อ – สร้าง” กลุ่มอาคารศาลฎีกา” เป็นตัวแทนที่แสดงให้เห็นความสำคัญของ ศิลปะ – สถาปัตยกรรมคณะราษฎร ได้เป็นอย่างดี กลุ่มอาคารศาลฎีกานี้มีคุณค่าทางสถาปัตยกรรมและประวัติศาสตร์ ได้รับรางวัลอาคารควรค่าแก่การอนุรักษ์จากสมาคมสถาปนิกสยาม
อีกทั้งสถานที่เป็นโบราณสถานตามนิยามที่กฎหมายกำหนด แต่สิ่งที่ปรากฏออกมาจากการพิจารณาโครงการนี้กลับไม่เป็นไปตามความถูกต้องตามวิชาการและหลักการอนุรักษ์เท่าที่ควร

          ศิลปะและสถาปัตยกรรมคณะราษฎรมีเอกลักษณ์ในการนำเสนอเรื่อง “ความเสมอภาค” และสร้างสัญลักษณ์ที่เชื่อมโยงกับ “หลักหกประการ” ซึ่งเป็นแนวคิดในการวางรากฐานประชาธิปไตยสิทธิ และเสรีภาพของคณะราษฎร ได้แก่ เอกราช ความปลอดภัย การเศรษฐกิจ สิทธิเสมอภาค เสรีภาพ และการศึกษา [2]ด้วยการออกแบบอาคารที่เรียบง่าย ไร้ศิลปกรรมตกแต่ง แตกต่างจากสถาปัตยกรรมจารีตของไทยที่มักมีแนวคิด “ฐานานุศักดิ์สถาปัตยกรรม” ที่แสดงออกด้วยความซับซ้อนของรูปทรงอาคารและศิลปกรรมตกแต่ง โดยการออกแบบสถาปัตยกรรมใช้แนวทางการออกแบบศิลป์แบบสมัยใหม่ซึ่งเป็นลักษณะศิลปะที่กำลังเป็นที่นิยมในขณะนั้น รวมถึงการเกิดขึ้นของ “สถาปัตยกรรมไทยเครื่องคอนกรีต” ซึ่งพัฒนาขึ้นตามความนิยมใช้วัสดุใหม่ รูปแบบสถาปัตยกรรมจึงมีความเรียบง่าย ลดทอนลวดลายและมักพบในสถาปัตยกรรมทางศาสนา จนนำมาสู่การสร้าง “เมรุถาวร” สำหรับสามัญชนในการเผาศพ เพื่อให้สอดคล้องกับนโยบายด้านสาธารณสุขที่คำนึงถึงระดับคุณภาพชีวิตของชาวบ้านมากขึ้น
        
บทความของศาสตราจารย์ ดร.ชาตรี ประกิตนนทการ จึงเป็นตัวแทนเพื่ออธิบายรูปแบบ ความเป็นมาและความสำคัญของ “ศิลปะ – สถาปัตยกรรม” ที่ถูกสร้างขึ้นในสมัยคณะราษฎร ซึ่งนอกจากจะเชื่อมโยงเข้ากับประวัติศาสตร์ศิลปะของไทยแล้วยังแฝงด้วยอุดมการณ์แห่งประชาธิปไตยที่คณะราษฎรมุ่งหวังให้สังคมไทยก้าวเข้าสู่เกมการเมืองที่มี “ประชาธิปไตย” เป็นกติกาใหญ่ในการลงสนามนั่นเอง