โรงเรียนจีนเป็นหนึ่งในองค์กรสำคัญในหมู่ชาวจีนโพ้นทะเลในประเทศไทย เป็นสถานที่หล่อหลอมและส่งเสริมอัตลักษณ์ให้แก่ลูกหลานชาวจีนโพ้นทะเลให้มีความผูกพันกับแผ่นดินแม่และไม่ลืมวัฒนธรรมดั้งเดิมของบรรพบุรุษ นอกจากนั้นยังมีการสอนภาษาจีน การบัญชี และความรู้ต่างๆ เพื่อให้ลูกหลานชาวจีนมีทักษะในการประกอบกิจการค้าขาย ช่วยเหลืองานของครอบครัวได้ อำเภอตะกั่วป่า จังหวัดพังงาถือเป็นอีกพื้นที่หนึ่งที่มีผู้อพยพชาวจีนอาศัยอยู่เป็นจำนวนมาก โดยเฉพาะชาวจีนฮกเกี้ยน มีโรงเรียน “เต้าหมิง” เป็นโรงเรียนจีนแห่งแรกในอำเภอ โดยปรากฎหลักฐานในแบบแจ้งความจำนงตั้งโรงเรียนในปี พ.ศ. 2463 การก่อตั้งโรงเรียนจีนในชุมชนดังกล่าวจึงเป็นเหมือนสิ่งสะท้อนให้เห็นวิถีชีวิต บทบาททางเศรษฐกิจและสังคมของชาวจีนที่อยู่ในสังคม ผู้เขียนได้ค้นคว้าข้อมูลทั้งที่เป็นเอกสาร ภาพถ่าย และคำบอกเล่าเกี่ยวกับโรงเรียนเต้าหมิง เพื่อแสดงให้เห็นความเจริญรุ่งเรืองของชุมชนชาวจีนโพ้นทะเลในอำเภอตะกั่วป่าในยุคนั้นได้อย่างชัดเจน
 

บทความนี้เขียนโดยผู้แต่งที่เป็นคนไทยเชื้อสายจีนเซี่ยงไฮ้ เขียนในรูปแบบเรื่องเล่าจากประสบการณ์ชีวิตส่วนตัวและจากการสัมภาษณ์บุคคลที่อยู่ใน “ตรอกเซี่ยงไฮ้” ซึ่งเป็นชุมชนเก่าในกรุงเทพฯ ที่ชาวจีนเซี่ยงไฮ้เคยอยู่อาศัย ชาวจีนเซี่ยงไฮ้ที่อพยพมายังประเทศไทยสามารถแบ่งออกเป็น 2 กลุ่มใหญ่ กลุ่มแรกมาจากตัวเมืองเซี่ยงไฮ้ เป็นปัญญาชนที่มีการศึกษาเดินทางมาประกอบธุรกิจในประเทศไทย ส่วนอีกกลุ่มมาจากเมืองหลินโป ส่วนใหญ่มีฝีมือในการทำเฟอร์นิเจอร์ไม้ ซึ่งถือเป็นอาชีพหลักของชาวจีนที่อาศัยอยู่ในตรอกเซี่ยงไฮ้นั่นเอง ผู้เขียนยังได้บรรยายเกี่ยวกับอาหารเซี่ยงไฮ้ดั้งเดิมซึ่งอาจไม่คุ้นตาคนไทยในปัจจุบันมากนัก และได้ทิ้งท้ายเกี่ยวกับชาวจีนเซี่ยงไฮ้ในปัจจุบันว่ามีการแต่งงานข้ามกลุ่มชาติพันธุ์กันไปมากแล้ว ที่เป็นชาวจีนเซี่ยงไฮ้แท้ๆ ก็มีเพียงกลุ่มที่เพิ่งอพยพย้ายถิ่นเข้ามาใหม่นั่นเอง
 

บทความนี้ศึกษาพัฒนาการของอัตลักษณ์ทางชาติพันธุ์และเอกลักษณ์ประจำชาติในกลุ่มทายาทผู้อพยพชาวจีน โดยมีการตั้งคำถามถึงการที่ชนกลุ่มนี้ต้องเผชิญกับการถูกเลือกปฏิบัติ ดังที่จะเห็นได้จากอัตราการเกิดความขัดแย้งทางเชื้อชาติระหว่างชาวจีนซึ่งเป็นคนกลุ่มน้อยกับชนส่วนใหญ่ในประเทศที่เพิ่มขึ้นเรื่อยมา ไม่ว่าจะเป็นในประเทศที่พัฒนาแล้วหรือในประเทศกำลังพัฒนา ทั้งๆ ที่ทั่วโลกต่างมีการถกเถียงในประเด็นอัตลักษณ์ทางชาติพันธุ์ การถูกกีดกัน และสิทธิพลเมืองของชาวจีนพลัดถิ่นมาโดยตลอด
 

บทความเรื่องนี้ถูกนำเสนอในงานสัมมนา “การเมืองของการวิจารณ์ในเมืองไทย : ศิลปะและวารสารอ่าน” (The politics of criticism in Thailand : Arts and Aan”) จัดโดยโครงการเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ มหาวิทยาลัยคอร์แนล ในปี พ.ศ.2555 ผู้เขียนซึ่งสำเร็จการศึกษาระดับปริญญาเอกด้านประวัติศาสตร์สถาปัตยกรรมและการพัฒนาชุมชนเมือง ได้สะท้อนให้เห็นสภาพสังคมกรุงเทพฯ สมัยต้นศตวรรษที่ 20 ที่ถูกทำให้เหมือนกับว่ามีเมืองสองเมืองซ้อนกัน คือเมืองของชาวจีนอพยพในย่านสำเพ็ง และเมืองของคนไทยในพื้นที่กรุงเทพมหานคร ผ่านเหตุกาณ์สำคัญที่เป็นความขัดแย้งระหว่างชาวจีนและรัฐไทย การสร้างถนนตัดใหม่ที่มีผลกระทบต่อชุมชนชาวจีนในสำเพ็ง การใช้สถาปัตยกรรมเพื่อแบ่งแยกและแสดงความแตกต่างทางเชื้อชาติ และแนวคิดชาตินิยมของรัฐไทยในสมัยนั้น
 

บทความนี้ปรับปรุงมาจากส่วนหนึ่งของวิทยานิพนธ์เรื่อง “บทบาทของชาวจีนและชาวตะวันตกต่อกิจการเหมืองแร่ดีบุกของมณฑลภูเก็ต ตั้งแต่ต้นพุทธศตวรรษที่ 25 – พ.ศ.2474” การทำเหมืองแร่ดีบุกนับเป็นกิจการที่สร้างความเจริญเติบโตทางเศรษฐกิจให้แก่ภาคใต้ของประเทศไทย โดยเฉพาะบริเวณเมืองฝั่งทะเลตะวันตกหรือที่เรียกว่ามณฑลภูเก็ตในขณะนั้น ซึ่งการทำเหมืองส่วนมากในยุคแรกล้วนแต่เป็นของผู้ว่าราชการเมือง บทบาทของชาวจีนในกิจการเหมืองแร่ก็เริ่มจากการเป็นผู้ใช้แรงงาน จากนั้นจึงพัฒนามาเป็นผู้ร่วมลงทุนกับผู้ว่าราชการเมือง และเป็นผู้ประกอบการในที่สุด