พญาเจือง ขุนเจือง หรือท้าวเจือง เป็นชื่อวีรบุรุษเรืองนามที่ปรากฏเรื่องราวในตำนานของล้านนาและมหากาพย์ของชนชาติไทหลายสำนวน หนังสือเล่มนี้กล่าวถึงตำนานบอกเล่าและบทร้อยกรองพื้นบ้านประเภทมหากาพย์ที่แต่งขึ้นสดุดีเจ้าเจืองหาญ วีรบุรุษไทลื้อ สอบสองพันนา รวมทั้งพิธีเซ่นไหว้เทวดาเจืองหาญในฐานะที่เป็นเทพารักษ์เมืองเชียงเจือง ซึ่งผู้เขียนได้ไปร่วมในพิธีกรรมที่ยิ่งใหญ่จัดขึ้นครั้งล่าสุด
 

การวิจัยนี้เป็นการศึกษาบทสู่ขวัญและพิธีสู่ขวัญของชาวไทลื้อ มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาวิเคราะห์
บทสู่ขวัญ บทบาทและหน้าที่ของพิธีสู่ขวัญในบริบททางสังคม และวัฒนธรรมของชาวไทลื้อ พื้นที่ที่ทำการวิจัยคือ หมู่บ้านเก็ต บ้านเฮี้ย บ้านตีนตก อำเภอปัว จังหวัดน่าน โดยศึกษาเนื้อหาของบทสู่ขวัญจากข้อมูลที่สืบทอดทาง
มุขปาฐะ และข้อมูลจากเอกสารภาษาล้านนา รวบรวมข้อมูลจากวิทยากรขณะประกอบพิธีสู่ขวัญในสถานการณ์จริงด้วยเครื่องบันทึกเสียง การสัมภาษณ์อย่างไม่เป็นทางการและรวบรวมข้อมูลจากเอกสาร ผลการวิจัยสรุปได้ดังนี้ ประเภทของบทสู่ขวัญแบ่งเป็น 4 ประเภท ได้แก่ บทสู่ขวัญในพิธีเปลี่ยนผ่าน บทสู่ขวัญที่เกี่ยวกับการรักษาพยาบาล บทสู่ขวัญสำหรับบุคคลที่สำคัญในชุมชนและบทสู่ขวัญเกี่ยวกับการเกษตร รูปแบบคำประพันธ์มีลักษณะเป็นร่าย
มีร้อยแก้วแทรกอยู่ในบางวรรค ใช้ภาษาเรียบง่าย ใช้ศัพท์บาลีปนอยู่บ้าง มีการใช้ภาษาเป็นลักษณะการบรรยายและการพรรณนาความ การประกอบพิธีสู่ขวัญแต่ละประเภทมีการจัดเตรียมอุปกรณ์ที่ใช้ในพิธีเช่นเดียวกันทุกพิธี คือ การเตรียมขันบายศรีและเครื่องประกอบพิธีอื่น ๆ การจัดเตรียมขันตั้งอาจารย์ ลำดับขั้นตอนของการประกอบพิธีสู่ขวัญแต่ละประเภทเป็นลักษณะเดียวกัน

 

การศึกษาครั้งนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาวัฒนธรรมและความเชื่อเรื่องผีชองชาวไทลื้อที่มีความเกี่ยวข้องกับพฤติกรรมการร่วมมืออนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติซึ่งได้รับอิทธิพลจากลัทธิถือผี โดยใช้วิธีการศึกษาเชิงคุณภาพ กลุ่มตัวอย่างประกอบด้วยผู้นำชุมชนจำนวน 12 คน และสมาชิกในชุมชนจำนวน 167 คน ทำการสัมภาษณ์แบบเจาะลึกกับผู้นำชุมชน ส่วนสมาชิกนั้นให้ตอบแบบสอบถามอย่างมีโครงสร้างซึ่งผู้วิจัยได้สร้างขึ้น
จากการศึกษาพบว่า ชาวไทลื้อชุมชนบ้านแฮะมีความเชื่อในเรื่องผี ซึ่งมีความเกี่ยวข้องกับพฤติกรรมการร่วมมืออนุรักษ์ทรัพยากรป่าไม้และน้ำ มีความแตกต่างกันของระดับความเชื่อในกลุ่มอายุ การศึกษา อาชีพ และรายได้ที่แตกต่างกัน อย่างไรก็ตามก็ยังมีความเชื่อเรื่องผีคงอยู่อย่างเหนียวแน่นในทุกกลุ่ม
 

การศึกษาเรื่องนี้ มุ่งศึกษาถึงแบบแผนการทอผ้าของชุมชนไทลื้อในอดีต ตลอดจนสถานภาพของชุมชนกับการจัดการธุรกิจชุมชนเพื่อการพึ่งตนเอง และบทบาทธุรกิจชุมชนกับการพัฒนาทางเลือกในการพึ่งตนเองของชุมชน โดยมีกระบวนการเรียนรู้จากการปฏิบัติร่วมกัน ทั้งจากการดำเนินงานร่วมกัน การประชุมกลุ่มเพื่อระดมความคิดเห็น การวิเคราะห์และแลกเปลี่ยนเรียนรู้ร่วมกัน การเข้าร่วมกิจกรรม ประเพณี พิธีกรรม รวมทั้งการสำรวจและการสัมภาษณ์แบบเจาะลึก แล้วนำมาสังเคราะห์เนื้อหาและวิเคราะห์บริบทที่เกี่ยวข้องกัน
 

“ไทแคมของ” ผลงานชาติพันธุ์-ไท ชุดที่ 4 ของบุญยงค์ เกศเทศ เป็นเรื่องราวของชนเผ่าไทที่อยู่ “ริมโขง” หรือ “แคมของ” ไล่เรียงลงมาตั้งแต่ ไทลื้อในสิบสองปันนา จนบรรจบประเทศลาวตอนบน ซึ่งถือเป็นกลุ่มชาติพันธุ์-ไท ที่ใกล้ชิดติดประเทศไทย ที่อย่างน้อยก็มีสิ่งเชื่อมสัมพันธ์เป็นสายน้ำ “โขง” หรือ ลำน้ำ “ของ” อันเดียวกัน ถ่ายทอดด้วยสำนวนภาษา อ่านง่าย ชวนติดตาม พร้อมภาพประกอบสีสวยงามตลอดทั้งเล่ม