วิจัยเล่มนี้มีเนื้อหาเกี่ยวกับ กลุ่ม “มานิ” ในประเทศไทย ซึ่งส่วนมากคนไทยจะเรียกกันว่า “เงาะป่า” หรือ “ซาไก” เป็นกลุ่มชนเล็กกลุ่มหนึ่งทางภาคใต้ของประเทศไทยดำรงชีพโดยการหาของป่า ล่าสัตว์ หาหัวมันป่า กล้วยป่า ผลไม้ป่า จับปลาตามลำธารและล่าสัตว์เล็ก ชนกลุ่มนี้จะสร้างที่อยู่อาศัยชั่วคราวด้วยพืชตระกูลปาล์มและอพยพถิ่นฐานไปในพื้นที่ที่มีป่าอุดมสมบูรณ์ เงาะป่าหรือซาไกจะเป็นกลุ่มคนที่มีลักษณะผิวคล้ำ ริมฝีปากหนา ตาโต ผมหยิกหยอยและขมวดเป็นก้นหอย ภาษาที่ใช้จะเป็นภามอญ กลุ่มที่สองกลุ่ม “มลาบรี” หรือ ตองเหลือง คือคนป่าอาศัยอยู่ทางตอนเหนือของประเทศไทยโดยจังหวัดแพร่ น่าน ชนกลุ่มนี้ใช้ชีวิตโดยการหาของป่า เช่น ผลไม้ หัวเผือก หน่อไม้ ฯลฯ และพักอาศัยอยู่ในเพิงที่มีแค่หลังคาไว้กันแดดกันฝนที่ทำจากใบไม้ขนาดใหญ่ มีภาษาพูดเป็นของตนเองแต่ไม่เคยปรากฏเป็นตัวอักษร และกลุ่มที่สามกลุ่ม “มอแกล็น” อาศัยอยู่ที่จังหวัดสุรินทร์ ซึ่งจัดอยู่ในกลุ่มเดียวกับกลุ่มชนอุรักละโว้ย ส่วนภาษาที่ใช้ในการสื่อสารกันภายในพื้นที่มีทั้งภาษาไทย ภาษามอเก็น และภาษาอุรักละโว้ย

            การประชุมกล่าวถึงวิถีชีวิตทั่วไปของชาวเลที่กระจายตัวอยู่ตามชายฝั่งหรือเกาะอันดามัน มีวิถีชีวิตเคลื่อนย้ายถิ่นฐานตามฤดูกาล และกล่าวถึงปัญหานายทุนที่เข้ามาในพื้นที่ และปัญหาต่างๆ ที่ทำให้วัฒนธรรมของชาวเลกลายไปเป็นสินค้าเพื่อการท่องเที่ยวและเศรษฐกิจ รวมถึงการเข้าสู่สังคมโลกาภิวัตน์อาจทำให้พวกเขากลายเป็นสังคมเมืองมากขึ้นจนสูญเสียวัฒนธรรมพื้นเมืองเหล่านี้ไป จึงจำเป็นต้องฟื้นฟูเพื่อรักษาชุมชนชาวเลไว้ ซึ่งการให้ชาวเลเรียนรู้ถึงความสำคัญของอัตลักษณ์ของตัวเองและนำความรู้มาพัฒนาในวิถีชีวิตประจำวันทำให้ยังตระหนักถึงตัวตนของกลุ่มตัวเองได้ และที่สำคัญคือคนภายนอกควรที่จะทำความเข้าใจชาวเลมากกว่าการตัดสินพวกเขาด้วยอคติ เพื่อให้เข้าใจชาวเลในหลากหลายมิติเพื่อให้และเพื่อให้การทำงานสอดคล้องกับความต้องการของชาวเล แต่ละฝ่ายทั้งรัฐบาลและชุมชนชาวเลจะต้องทำงานประสานกัน และทำงานด้วยความเข้าใจเพื่อให้การพัฒนาและฟื้นฟูวิถีชีวิตชาวเลนั้นสามารถทำได้อย่างราบรื่น
 

            เอกสารชิ้นนี้เป็นการรวบรวมบทความวิจัยจากเวทีสัมมนาเรื่อง “พลวัติชาติพันธุ์ภาคใต้: ผู้คนและชุมชนบริเวณเกาะและชายฝั่งอันดามัน” ซึ่งจัดขึ้นในปี พ.ศ 2552 โดยนักวิชาการจากสถาบันวิจัยเอเชียอาคเนย์ร่วมสมัย (IRASEC) ร่วมกับนักวิชาการสถาบันวิจัยสังคม จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย โดยบทความวิจัยที่ถูกรวบรวมมา อาทิ งานศึกษาการเปลี่ยนแปลงทางสังคมวัฒนธรรมชุมชนชาวมอแกนที่หมู่เกาะสุรินทร์ จังหวัดพังงา งานศึกษาประเพณี พิธีกรรมในชุมชนมอแกลน หรืองานศึกษาพัฒนาการของการตั้งถิ่นฐานของชุมชนอูรักลาโว้ยในจังหวัดภูเก็ต เป็นต้น ล้วนมุ่งเน้นการศึกษาการให้ความหมายของความเป็นชาติพันธุ์ที่ยืดหยุ่นเป็นพลวัต โดยในอดีต กลุ่มชาวเลซึ่งอาศัยอยู่ริมชายฝั่งและในหมู่เกาะอันดามันนั้นไม่มีการปักหลักถิ่นฐานที่อยู่อาศัยที่แน่นอนและมีการเปลี่ยนแปลงสถานที่อยู่อาศัยไปตามสภาพแวดล้อม ต่างจากในปัจจุบันที่การสร้างรัฐชาติได้พยายามที่จะกีดกัน ผสมผสานและกลืนกลายความเป็นชาติพันธุ์ดังกล่าวจนทำให้กลุ่มชาวเลเริ่มปักหลักสร้างถิ่นฐานที่อยู่อย่างถาวร อันนำมาสู่ความเปลี่ยนแปลงและปัญหาหลายประการ

            วิจัยเล่มนี้มีเนื้อหาเกี่ยวกับ ชาวเล หรือ “ชาวมอแกลน” ซึ่งเป็นคนกลุ่มหนึ่งใน 3 กลุ่มของชาวเลประกอบด้วย อูรักลาโว้ย มอแกนและมอแกลน ชาวมอแกลนเป็นกลุ่มคนที่อพยพเร่ร่อนมาจากทางฝั่งทะเลอันดาและได้ปักหลักอาศัยแถบฝั่งตะวันตกของประเทศไทยในจังหวัดพังงา มีวิถีที่ผูกพันกับทะเลและมีภาษาพูดเป็นของตนเองแต่ไม่มีภาษาเขียน ชาวเลกลุ่มนี้มีความเชื่อเรื่องวิญญาณในธรรมชาติ ปัจจุบันกลุ่มคนนี้มีประเพณีวัฒนธรรมที่สามารถผสมผสานเข้ากับคนพื้นเมืองในแต่ละท้องถิ่นและยังได้รับสัญชาติไทยและมีบัตรประชาชน จากกรณีศึกษาเกี่ยวกับปัญหากรรมสิทธิ์ที่ดินหลังจากการเกิดสึนามิครั้งใหญ่ในวันที่ 26 ธันวาคม 2547ของชาวมอแกลนหมู่บ้านทุ่งหว้า ตำบลคึกคัก อำเภอตะกั่วป่า จังหวัดพังงา มีผู้เสียชีวิตและได้รับความเสียหาย ปัญหาที่ชาวมอแกลนได้รับหลังจากภัยพิบัติครั้งนี้ คือ ชาวเลกลุ่มนี้ไม่สามารถกลับไปสร้างบ้านในที่ดินเดิมได้เพราะองค์กรบริหารส่วนตำบลไม่อนุญาตโดยชี้แจ้งว่าจะใช้พื้นที่ในการก่อสร้างโรงพยาบาลที่ได้รับเงินบริจาคจากรัฐบาลเยอรมัน

            นำเสนอผลการวิจัยชุมชนชาวเลมอแกลน เกาะพระทอง จังหวัดพังงา เพื่อทำความเข้าใจประวัติศาสตร์ การทำมาหากิน การถือครองที่ดิน วัฒนธรรม พิธีกรรม การศึกษาเรียนรู้ของชุมชนก่อนที่จะลงมือดำเนินงานฟื้นฟูหลังเหตุภัยพิบัติสึนามิ   เนื้อหาในหนังสือแบ่งออกเป็น 3 ส่วน ส่วนแรกเป็นเรื่องแผนภูมิลำดับญาติวงศ์ ประวัติความเป็นมาและวิถีปัจจุบัน  พลวัตทางเศรษฐกิจสังคมและอัตลักษณ์ทางชาติพันธุ์   คำบอกเล่า กลุ่มชนพม่าที่ท่าแป๊ะโย้ย ส่วนที่สองเป็นเรื่องสิทธิ์ในที่ดิน  การเปลี่ยนแปลงสิทธิ์ในการใช้ประโยชน์ที่ดิน  การใช้ประโยชน์และการถ่ายโอนกรรมสิทธิ์ครอบครองที่ดิน  และส่วนที่สาม  เป็นเรื่องความต้องการเกี่ยวกับการศึกษาและเรียนรู้สำหรับชุมชน ซึ่งมีทั้งเรื่องโรงเรียน ครู ทุนการศึกษา ข้อเสนอแนะเกี่ยวกับโรงเรียน  การศึกษานอกระบบ ความรู้พื้นบ้านและแหล่งเรียนรู้ในพื้นที่