บทความนี้ศึกษาบทบาทของคณะกรรมาธิการแม่น้ำโขงในฐานะองค์กรระหว่างรัฐแห่งภูมิภาคที่มีต่อการพัฒนาลุ่มน้ำโขงด้วยการอธิบายการจัดตั้ง โครงสร้าง บทบาท และผลกระทบจากการพัฒนา โดยคณะกรรมาธิการแม่น้ำโขงประกอบด้วยประเทศไทย ประเทศลาว ประเทศกัมพูชา และประเทศเวียดนาม
     ทิศทางการพัฒนาภายใต้บทบาทร่วมของคณะกรรมาธิการแม่น้ำโขงจึงจำเป็นต้องทบทวนการขยายอำนาจต่อทิศทางการพัฒนาในอนุภาคแม่น้ำโขงรวมถึงเงื่อนไขสำคัญที่ควรคำนึงถึงได้แก่ บริบททางเศรษฐกิจการเมืองของประเทศลุ่มแม่น้ำโขง ระเบียบวาระการพัฒนาขององค์กรพัฒนาระหว่างประเทศ และประเด็นท้าทายของการพัฒนาร่วมสมัยทั้งในอนุภาคและระดับโลก ตลอดจนปฏิบัติการที่ฝังตัวกับทุกภาคส่วนของประเทศสมาชิกทั้งในระดับภาครัฐ ภาคเอกชน และชุมชนท้องถิ่นในฐานะของผู้ได้รับประโยชน์และผู้เสียประโยชน์ทั้งในมิติทางเศรษฐกิจ สังคมวัฒนธรรมและนิเวศวิทยา และในทุกมิติการพัฒนาต้องหนุนเสริมความเป็นธรรมทางสังคมเพื่อให้ทุกภาคส่วนไม่ถูกทิ้งไว้ในพื้นที่ชายขอบของการพัฒนา 

     หนังสือเรื่องนี้เป็นรายงานการวิเคราะห์การเข้าถึงสิทธิชุมชนใน 4 พื้นที่ ได้แก่ จังหวัดร้อยเอ็ด จังหวัดน่าน จังหวัดนครศรีธรรมราช และจังหวัดพะเยา โดยมีการทบทวนความรู้เรื่องสิทธิชุมชนตามที่กฎหมายกำหนดและบริบทในสังคมไทย รวมถึงวิเคราะห์การเข้าถึงสิทธิชุมชน ผ่านช่องทาง กลไกหรือมาตรการในการมีส่วนร่วมของประชาชนและชุมชน เพื่อการปกป้อง ดูแล อนุรักษ์ ฟื้นฟูและใช้ประโยชน์จากธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม 
     ผลการศึกษาสามารถจำแนกการเข้าถึงสิทธิชุมชนออกเป็น  2 กลุ่ม ได้แก่
1. สิทธิชุมชนซึ่งมีวัตถุแห่งสิทธิเป็นทรัพยากรธรรมชาติ ได้แก่ ป่าชุมชนศิลาแลง ในพื้นที่ชุมชนศิลาแลง จังหวัดน่าน, กว๊านพะเยา ในพื้นที่ชุมชนรอบกว๊านพะเยา จังหวัดพะเยา, และทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่งรวมถึงสัตว์น้ำ ในพื้นที่ชุมชนท่าศาลา จังหวัดนครศรีธรรมราช การใช้สิทธิชุมชนในกลุ่มนี้มุ่งเน้นที่สิทธิในการบริหารจัดการและฟื้นฟูเพื่อให้เกิดประโยชน์ต่อสมาชิกของชุมชนและสังคมโดยรวมในระยะยาว ในลักษณะ “ความสมดุลและยั่งยืน”
2. สิทธิชุมชนในการมีส่วนร่วมจัดการ บำรุงรักษา คุ้มครอง ส่งเสริม และรักษาคุณภาพสิ่งแวดล้อม ได้แก ชุมชนเหนือเหมือง จังหวัดร้อยเอ็ด เป็นกรณีศึกษาที่สะท้อนภาพการต่อสู้เพื่อเข้าถึงสิทธิของประชาชนในชุมชนซึ่งได้รับผลกระทบจากมลพิษสิ่งแวดล้อม จากการประกอบการทางธุรกิจของภาคเอกชน 

หนังสือเล่มนี้กล่าวถึงหลักการและรูปแบบของการมีส่วนร่วมของประชาชน รวมถึงความหมายและหลักการของการพัฒนาที่ยั่งยืน ตลอดจนนำเสนอผลจากการสกัดบทเรียนในชุมชนบ้านจำรุง ตำบลเนินฆ้อ อำเภอแกลง จังหวัดระยอง ซึ่งมีความโดดเด่นในการนำหลักการมีส่วนร่วมมาประยุกต์ใช้กับการพัฒนาชุมชน โดยจัดทำเป็นแบบจำลองการมีส่วนร่วมของชุมชนบ้านจำรุงเพื่อการพัฒนาชุมชนที่ยั่งยืน 

     บทความนี้นำเสนอแนวทางการการฟื้นฟูชุมชนเพื่อนำไปสู่การพัฒนาอย่างยั่งยืน โดยกล่าวถึงการค้นหาคุณค่าและทุนชุมชนที่มีความหมายและสามารถนำมาใช้ได้ ได้แก่ ทุนทรัพยากรธรรมชาติ ทุนภูมิปัญญาแบะทุนทางสังคม ซึ่งทุนชุมชนเหล่านี้มีความเชื่อมโยงกันและเป็นปัจจัยช่วยเสริมสร้างความเป็นชุมชนที่เข้มแข็ง การฟื้นฟูชุมชนจึงต้องทำความเข้าใจความสัมพันธ์ของทุนชุมชนทั้งระบบ
     นอกจากนี้การเปลี่ยนแปลงของสังคมปัจจุบันจึงนำไปสู่สภาพที่แตกต่างของชุมชน 3 ระดับ ได้แก่ ชุมชนดั้งเดิม ชุมชนสมัยใหม่หรือชุมชนทันสมัย และชุมชนหลังสมัยใหม่ การทำความเข้าใจรูปแบบชุมชนที่แตกต่างกันย่อมนำไปสู่แนวทางการพัฒนาชุมชนในรูปแบบที่เหมาสม โดยการพัฒนาชุมชนที่ยั่งยืนต้องพิจารณาในมิติที่หลากหลายทั้งเศรษฐกิจ ธรรมชาติ สังคม จิตสาธารณะ การศึกษาและเทคโนโลยี 

     บทความนี้กล่าวถึงการให้ความหมายของคำว่า “Governmentality” โดยศึกษาจากทัศนะของมิเชล ฟูโกต์ (Michel Foucault) เป็นแนวคิดที่รัฐต้องบริหารจัดการชีวิตของประชาชนโดยอาศัยกลไกของอำนาจในการจัดการกับชีวิตและร่างกาย 
     การขยายบทบาทของประชาชนในรูปแบบรัฐสมัยใหม่ส่งผลให้เกิดความพยายามของรัฐไทยในการส่งเสริมบทบาทของประชาชนในการมีส่วนร่วมในการพัฒนา ทั้งการกระจายอำนาจ, สิทธิชุมชน, การจัดการทรัพยากรธรรมชาติ ฯลฯ ในรูปแบบชุมชนเข้มแข็ง ซึ่งผู้เขียนมีความเห็นว่าเป็นวิทยาการอำนาจของรัฐสมัยใหม่ในการบริหารจัดการชีวิตของประชาชน อันเป็นแนวทางให้คนในชุมชนรับผิดชอบต่อครอบครัวและชุมชนของตนเอง จนกลายเป็นสำนึกและความรู้สึกเป็นส่วนหนึ่งของชุมชนเกิดขึ้น วาทกรรมการพึ่งตนเองของชุมชนในแง่สิทธิของชุมชน และความสอดคล้องกับนโยบายการพัฒนาแบบเสรีนิยมใหม่จึงอาจตีความในฐานะวิธีการของรัฐที่บริหารจัดการชีวิตประชาชนภายใต้การเสริมสร้างความเข้มแข็งของชุมชน