“คนกะซอง” บ้านคลองแสง ตำบลด่านชุมพล อำเภอบ่อไร่ จังหวัดตราด เป็นกลุ่มคนที่ใช้ชีวิตผูกผันกับผืนป่าและมีขนบธรรมเนียมประเพณีเป็นของตนเอง ในขณะที่ปัจจุบันกำลังเผชิญกับวิกฤติที่อัตลักษณ์วัฒนธรรมของตนเองเริ่มเลือนหายไป พร้อมกับการรับวัฒนธรรมอื่นที่ใหญ่กว่าเมื่อความเป็นเมืองขยายเข้ามา อัตลักษณ์และภูมิปัญญาต่างๆของคนกะซองในอดีต จึงมีเพียงกลุ่มคนเฒ่าคนแก่ที่ยังคงจดจำไว้และไม่ได้รับการสืบสานไปยังกลุ่มชนรุ่นหลัง อย่างอัตลักษณ์ทางภาษาหรือภูมิปัญญาทางด้านสมุนไพรจากป่า

            กลุ่มชาติพันธุ์ “ชอง” มีพื้นที่อาศัยอยู่บริเวณภาคตะวันออก เป็นพื้นที่ที่อุดมณ์สมบูรณ์ด้วยทรัพยากรทางธรรชาติและวัฒนธรรมที่เป็นอัตลักษณ์ของกลุ่ม สิ่งหนึ่งคือภูมิปัญญาพื้นบ้านเกี่ยวกับการดูแลสุขภาพที่ได้รับสืบทอดจากบรรพบุรุษ ซึ่งภูมิปัญญาของการดูแลสุขภาพของกลุ่มชาติพันธุ์ สะท้อนภาพของความสัมพันธ์ระหว่างผู้คนในชุมชน คนกับสิ่งแวดล้อม และความสัมพันธ์ของคนกับสิ่งศักดิ์สิทธิ์เหนือธรรมชาติในระบบความเชื่อ ซึ่งในงานศึกษานี้จะบอกเล่าเรื่องราวรูปแบบของการดูแลสุขภาพ ของกลุ่มชาติพันธุ์ชองในบริเวณจังหวัดจันทบุรี เขตภาคตะวันออก ในช่วงปีพุทธศักราช 2555 ที่ถูกปรับให้เข้ากับวัฒนธรรม เศรษฐกิจ เทคโนโลยีที่เปลี่ยนแปลงไป เพื่อดำรงไว้ซึ่งภูมิปัญญากลุ่มชาติพันธุ์ “ชอง”

            งานวิจัยเกี่ยวกับบริบทชุมชน การใช้ประโยชน์จากพื้นที่สาธารณะในการสร้างแหล่งเรียนรู้ของวัฒนธรรมชอง ที่มีเอกลักษณ์นี้ไม่ให้สูญหายไป ชาวชองคือกลุ่มที่อยู่บริเวณภาคตะวันออกมาเป็นเวลายาวนานโดยเฉพาะจังหวัดจันทบุรี นักมานุษยวิทยาจัดชาวชองอยู่ในตระกูลภาษาออสโตรเอเชียติก (Austro-Asiatic Language Family) ตระกูล มอญ-เขมร ชาวชองมีประเพณีความเชื่อเรื่องโชคลางของขลัง การดำเนินชีวิตประจำวันต่างๆ ของคนชาวชองนั้นส่วนใหญ่ก็จะคล้ายกับของคนไทยในชนบททั่วไป เรียบง่าย อยู่ตามธรรมชาติ ในอดีตภาษาชองมีแต่ภาษาพูด ไมมีภาษาเขียน เนื่องจากเป็นภาษาที่ใช้พูดเท่านั้น แต่ในภายหลังก็มีการกำหนดให้ใช้อักษรไทยบางตัวเขียนภาษาชอง การเปลี่ยนแปลงเริ่มในยุคลัทธิชาตินิยมสมัยจอมพล ป. พิบูลสงคราม (พ.ศ.2481-2487) เป็นจุดเริ่มต้นสำคัญที่ทำให้อัตลักษณ์ชอง เกิดการเปลี่ยนแปลง นโยบายการสร้างชาติเพื่อความมั่นคง ทำให้ชาวชองต้องปฏิบัติตาม ต้องละเลิก ลด ความเป็นท้องถิ่น ความเจริญทางด้านวัตถุทำให้ชาวชองต้องการสินค้าและบริการต่างๆ มากขึ้น แต่รายไดก็ยังคงมาจากการทำการเกษตร ทำสวนผลไม้ ซึ่งยังเสียเปรียบพ่อค้าคนกลางอยูเสมอ จนกระทั่งปัจจุบันในส่วนของการคงอยู่ของอัตลักษณ์ชอง เป็นปัจจัยที่สำคัญที่ช่วยให้ความเป็นชองดำรงอยู่ คือความสำนึกถึงคุณค่าเรื่องชาติพันธุ์ของชาวชอง

            ท่ามกลางการเปลี่ยนแปลงของสังคมในยุคโลกาภิวัฒน์ ปัญหาของการธำรงอัตลักษณ์เป็นปัญหาสำคัญที่ต้องได้รับการดูแลแก้ไข ภายในงานศึกษาแหล่งการเรียนรู้ชุมชนกับการฟื้นฟูอัตลักษณ์ทางชาติพันธุ์ของชาวชอง ใช้หลักการทางพิพิธภัณฑ์ท้องถิ่นเข้ามาประยุกต์เพื่อหาแนวทางที่จะนำเสนออัตลักษณ์ของชาติพันธุ์ชองผ่านภาษา สัญลักษณ์ และประเพณีดั้งเดิมในบริบทของสังคมสมัยใหม่ และเผยแพร่ไปยังสังคมอื่น ๆ ทั้งนี้ก็เพื่อยกระดับความสำคัญกับอัตลักษณ์ของชาติพันธุ์ ไปพร้อม ๆ กับการรักษาไว้ซึ่งอัตลักษณ์ดั้งเดิมของกลุ่ม โดยให้ความสำคัญกับการร่วมมือแก้ไขกับคนในพื้นที่ และเจ้าของวัฒนธรรมนั้น ๆ เพื่อให้ได้แนวทางที่มีความยั่งยืน

            รายการพันแสงรุ้ง ตอน ชึ่มช์อง คนชอง เป็นรายการเชิงสารคดีที่นำเอาข้อมูลจากงานวิจัยกลุ่มชาติพันธุ์ออกมานำเสนอในรูปแบบของสื่อ โดยตอน ชึ่มช์อง เนื้อหาสาระสำคัญที่เกี่ยวข้องกับกลุ่มชสติพันธุ์ชาวชอง ในจังหวัดจันทบุรี ผู้ซึ่งพยายามธำรงไว้ซึ่งอัตลักษณ์ทางด้านภาษา วัฒนธรรม และพิธีกรรมต่างๆ ผ่านการร่วมมือกับกลุ่มนักวิจัยและผู้คนในชุมชน