บทความนี้มุ่งเน้นเรื่องภูมิปัญญาการแพทย์ด้านการรักษาอาการกระดูกหักของหมอพื้นบ้านอาข่า เขียนจากประสบการณ์ของพยาบาลวิชาชีพประจำสถานีอนามัยเฉลิมพระเกียรติฯดอยตุง อำเภอแม่ฟ้าหลวง จังหวัดเชียงราย ที่มีโอกาสเข้าสังเกตการณ์การรักษาอาการกระดูกหักของหมอพื้นบ้าน โดยขั้นตอนการรักษามีทั้งการใช้สมุนไพร น้ำมนต์ อุปกรณ์สำหรับทำเป็นเฝือก มีการบริกรรมคาถาและการปฏิบัติตนตามความเชื่อร่วมด้วย ผู้เขียนเฝ้าติดตามอาการของกรณีตัวอย่างจนทราบข่าวว่าผู้ป่วยหายดี สามารถกลับไปประกอบอาชีพและมีความพึงพอใจกับกระบวนการรักษาแบบพื้นบ้านที่ไม่ต้องถูกเจาะขาฝังเหล็กตามวิธีการของแพทย์แผนปัจจุบัน จากกรณีตัวอย่างนี้ เจ้าหน้าที่สาธารณสุขประจำสถานีอนามัยจึงได้มีมุมมองใหม่ต่อระบบสุขภาพชุมชน มีการพัฒนาการให้บริการแบบผสมผสาน เช่น ในกรณีที่กระดูกหัก เจ้าหน้าที่จะให้หมอพื้นบ้านร่วมดูฟิล์มเอ็กซ์เรย์ หากอาการไม่รุนแรงมากนักก็ให้รักษาด้วยการแพทย์พื้นบ้าน แต่หากมีอาการที่เสี่ยงต่ออันตรายก็ส่งตัวไปรักษาต่อในโรงพยาบาล นับเป็นการทำงานร่วมกับชุมชนอย่างผสมผสาน ใช้ชุมชนเป็นฐานจนเกิดความเข้าใจอันดีต่อกัน 

หนังสือ “อีก้อ” เป็นหนึ่งในหนังสือชุด “องค์ความรู้เกี่ยวกับชาวเขา” ที่กรมพัฒนาสังคมและสวัสดิการเห็นว่าเป็นข้อมูลที่มีความสำคัญและเป็นประโยชน์ จึงได้ตั้งโครงการขึ้นเพื่อค้นหา รวบรวม ประมวลผล และวิเคราะห์จากงานวิจัยต่างๆ จนได้ตีพิมพ์ออกมาเป็นหนังสือทั้งหมด 9 เล่ม ในส่วนของเล่มนี้เป็นองค์ความรู้เกี่ยวกับชาวเขาเผ่าอีก้อ โดยแยกเนื้อหาออกเป็น 2 เรื่อง ได้แก่ สภาพทางสังคมวัฒนธรรม ซึ่งแสดงอัตลักษณ์ของกลุ่มชาติพันธุ์ เช่น สิ่งศักดิ์สิทธิ์ในหมู่บ้าน ข้อห้าม ข้อนิยมต่างๆที่สำคัญ และเรื่องที่สองคือ คุณค่าทางวัฒนธรรมและธรรมเนียมปฏิบัติของชาวอีก้อในด้านการประกอบพิธีกรรม ความเชื่อ และการละเล่นต่างๆ 

บทความนี้เป็นส่วนหนึ่งของวิทยานิพนธ์ เรื่อง “พลวัตทางสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นของชาติพันธุ์อาข่า : กรณีศึกษาหมู่บ้านเหมืองแร่ ตำบลแม่คะ อำเภอฝาง จังหวัดเชียงใหม่” ชาวอาข่ากลุ่มนี้นับถือศาสนาคริสต์ก่อนที่จะเคลื่อนย้ายเข้ามาตั้งถิ่นฐานในพื้นที่นี้ ดังนั้นองค์ประกอบของผังหมู่บ้านจึงต่างไปจากคติการวางผังแบบจารีตดั้งเดิมที่เป็นเอกลักษณ์ของกลุ่มชาติพันธุ์อาข่า การเปลี่ยนแปลงทางสถาปัตยกรรมที่อยู่อาศัยนี้เป็นผลมาจากการเปลี่ยนความเชื่อและศาสนา ส่งผลให้ชาวอาข่าที่นี่สร้างหมู่บ้านที่มีสภาพแวดล้อมที่ต่างออกไปจากบรรพบุรุษ  ประกอบกับวิถีชีวิตที่เริ่มมีการเปลี่ยนแปลงไปตามสภาพสังคม วัฒนธรรม และเศรษฐกิจ ทำให้ชาวอาข่าหมู่บ้านเหมืองแร่ปรับแนวคิดทางสถาปัตยกรรมให้สอดคล้องกับสภาพความเป็นอยู่ที่เปลี่ยนไป 

คำว่า “มิดะ” เกิดขึ้นเมื่อปีพ.ศ.2493 จากหนังสือชื่อ “30 ชาติในเชียงราย” โดยบุญช่วย ศรีสวัสดิ์ นักมานุษยวิทยาที่ศึกษากลุ่มชาติพันธุ์อาข่าในขณะนั้น ต่อมาศิลปินเพลงชาวเหนือ จรัล มโนเพ็ชร ได้แต่งเพลงชื่อ “มิดะ” มีเนื้อหากล่าวถึงหญิงสาวผู้เป็นครูสอนเพศศึกษาให้แก่เด็กหนุ่มชาวอาข่า และมีการกล่าวถึง “ลานสาวกอด” ซึ่งเป็นที่เข้าใจในหมู่คนทั่วไปว่าคือสถานที่พลอดรักของหนุ่มสาวชาวอาข่า อย่างไรก็ดี เรื่องราวของ “มิดะ” และ “ลานสาวกอด” ยังเป็นที่ถกเถียงระหว่างกลุ่มชาวอาข่ารุ่นใหม่และกลุ่มเพื่อศิลปิน จรัล มโนเพ็ชร รวมทั้งนักวิชาการ ว่าบุคคลและสถานที่นี้มีอยู่จริงหรือไม่ หนังสือเล่มนี้ไม่เพียงแต่ตีพิมพ์ขึ้นเพื่อรำลึกถึงศิลปินผู้ล่วงลับ แต่ยังถ่ายทอดเรื่องราวของ “มิดะ” และ “ลานสาวกอด” ในมุมมองของศิลปินผู้มีจินตนาการอีกด้วย 

โครงการสนับสนุนผลิตภาพยนตร์ชาติพันธุ์ ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร จัดตั้งขึ้นเพื่อแลกเปลี่ยนแนวคิดและวิธีการทำงานมานุษยวิทยาทัศนา (Visual anthropology) โดยการจัดการอบรมการผลิตภาพยนตร์ชาติพันธุ์เพื่อสนับสนุนให้ชาวบ้านผู้เป็นเจ้าของวัฒนธรรมสร้างภาพยนตร์ของตนเอง “จังหวะชีวิตแม่ค้าอาข่า” เป็นหนึ่งในภาพยนตร์จากโครงการนี้ในปีพ.ศ. 2553 ถ่ายทอดเรื่องราวชีวิตของหญิงอาข่าที่อยู่รวมกันเป็นกลุ่มในสังคมเมืองกรุงเทพมหานคร เพื่อประกอบอาชีพค้าขายสินค้าหัตถกรรมที่เป็นเอกลักษณ์ของกลุ่มชาติพันธุ์ตนเองบริเวณถนนข้าวสาร ซึ่งต้องมีการปรับวิถีชีวิตให้เข้ากับสังคมและการประกอบอาชีพ ทั้งในเรื่องของอาหารการกินและการใช้ภาษา โดยจะเห็นได้ว่าชาวอาข่ากลุ่มนี้สามารถปรับตัวเข้ากับสังคมและสิ่งแวดล้อมใหม่ๆ ได้เป็นอย่างดี