สลากย้อม

เมื่อเดือนตุลาคม พ.ศ. ๒๕๕๔ ทีมงานจากศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน) ได้เดินทางไปจังหวัดลำพูน เพื่อบันทึกเรื่องราวเกี่ยวกับงาน “สลากย้อม” ซึ่งเป็นประเพณีที่ปฏิบัติสืบทอดกันในกลุ่มชาติพันธุ์ “ยอง” ประเพณีการถวายสลากย้อม คือการถวาย “ต้นสลาก” ให้กับพระภิกษุสงฆ์และสามเณรของวัดต่างๆ ในท้องถิ่น จุดมุ่งหมายหลักคือการทำบุญและการอุทิศส่วนบุญให้กับผู้ที่ล่วงลับไปแล้ว หรือสรรพสัตว์ที่ยังคงเวียนว่ายตายเกิดในสังสารวัฏนี้

"ทาน” ประกอบด้วยอาหาร, เสื้อผ้า, เครื่องบริขาร, ของใช้ประจำวัน, เงิน และของมีค่าต่างๆ ข้าวของเหล่านี้จะแขวนไว้บนเสาไม้ไผ่ที่มีประดับประดางานฝีมืออย่างมีสีสัน ทั้งที่ทำจากไม้ไผ่, กระดาษ, ใบตอง และวัสดุที่หาได้ในท้องถิ่น “ทาน” จะได้รับการถวายในวันใดวันหนึ่งตามจันทรคติ ระหว่างเดือนสิงหาคมและพฤศจิกายน

ในอดีต หญิงสาวอายุราวยี่สิบปีเป็นผู้ที่ถวายสลากย้อมในวัดท้องถิ่นของตนเอง สำหรับผู้หญิงที่มีโอกาสถวายสลากย้อม ประเพณีดังกล่าวมิใช่เพียงการทำบุญ หากแต่ยังเป็นพิธีการเปลี่ยนผ่านเข้าสู่วัยผู้ใหญ่ และแสดงออกถึงสถานะทางสังคมและความพร้อมในการแต่งงาน

ราวห้าสิบกว่าปีที่ผ่านมา ผู้คนไม่ได้ประกอบประเพณีดังกล่าวนี้ เนื่องจากต้นทุนในการถวายสลากย้อมค่อนข้างสูง เมื่อ พ.ศ. ๒๕๔๖ คณะสงฆ์ในจังหวัดลำพูน พร้อมทั้งหน่วยงานปกครองประจำจังหวัด ได้ตัดสินใจฟื้นประเพณีการถวายสลากย้อม การฟื้นฟูประเพณีดังกล่าวเป็นการดำเนินงานในระหว่างกลุ่มวัด และเป็นการถวายโดยศรัทธาในแต่ละหัววัด แทนที่การถวายสลากที่ปฏิบัติโดยบุคคล

ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธรมีวัตถุประสงค์ในการผลิตสารคดีเรื่องนี้ เพื่อสะท้อนความหมายของพิธีกรรมที่แตกต่างในแต่ละชั่วรุ่นของกลุ่มชาวยอง และเพื่อทำความเข้าถึงกระบวนการฟื้นฟูที่เปลี่ยนแปลงประเพณีดังกล่าว และด้วยเหตุที่ประเพณีการถวายสลากย้อมเป็นแบบแผนการปฏิบัติและเกิดขึ้นในระยะเวลาสั้นๆ การใช้กล้องถ่ายภาพยนตร์จึงอำนวยความสะดวกในการบันทึกความหมายและทักษะที่หลากหลาย อันเกี่ยวข้องกับประเพณีและวัฒนธรรม ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธรหวังเป็นยิ่งที่สื่อโสตทัศน์นี้จะเป็นเครื่องมือในการกระตุ้นให้ผู้คนตระหนักถึงความสำคัญประเพณี และให้การศึกษาแก่คนรุ่นใหม่เกี่ยวกับมรดกวัฒนธรรมของพวกเขา